انواع گرده افشانی در نباتات

گرد آورنده:

شهریار شایان دانشجوی سال دوم رشته اقتصاد زراعتی دانشگاه تخار.

گرده افشانی یک فرایند کلیدی در اکو سیستم های طبیعی و کشاورزی است، بنابراین در تولید غذا و معیشت انسان که وابستگی مستقیم به اکوسیستم طبیعی و سیستم های تولید کشاورزی دارد نیز نقش بسیار مهمی را بازی مینماید. یک سوم مواد غذایی مورد استفاده انسان بطور مستقیم و غیر مستقیم از گیاهان تامین میشود که به گرده افشانی حشرات وابسته هستند. در جهان بیش از سه هزار گونه ی گیاهی به عنوان غذا استفاده شده اند که اکنون تنها 300 گونه از آنها به عنوان غذا کشت میشوند و تنها حدود 12 گونه، حدود 90 % غذای مصرفی جهان را تشکیل میدهند.


گرده افشانی چیست؟ گرده افشانی: انتقال گرده از انتر مذکر به استیگمای مؤنث در عین نبات یا بین دو نبات جداگانه عبارت از گرده افشانی است.



گرده افشانی عموما به دو نوع است:1- گرده افشانی مستقیم: انتقال دانه گرده از انتر گل مذکر به کلاله ی مادگی همان گل یا گل دیگری با تعداد کروموزوم های مساوی که این روش به نوبۀ خود به دو شکل ممکن است انجام شود:

الف: بدون دخالت گرده افشانهادر این حالت گرده ی گل در اثر رشد و حرکت بخش های مختلف یک گل به مادگی همان گل یا گل های مجاور منتقل میشود.


ب: با دخالت گرده افشان ها
در این حالت ممکن است گرده ی گل در اثر باد، توسط حشرات، آب، نیروی جاذبه ی زمین و غیره به مادگی همان گل یا به مادگی گل های دیگر همان گیاه یا به گل های با تعداد کروموزوم های مشابه منتقل شود.


2- گرده افشانی غیر مستقیمانتقال دانه ی گرده از گل یک گیاه به کلاله ی مادگی همان گل گیاه یا گیاه مشابه دیگر یا گیاه دیگری که از لحاظ ژنتیکی دارای کروموزوم های مشابه با گیاه گرده دهنده باشد. توسط عوامل گرده افشان (معمولاً حشرات و باد).


اهمیت ژنتیکی گرده افشانی غیر مستقیم
گرده افشانی غیر مستقیم سبب پیدایش صفات ارثی والدینی به اشکال مختلف در نسل های بعدی میشود. این صفات ممکن است مطلوب یا نامطلوب باشند. ولی موضوع قابل اهمیت این است که این گیاهان در نسل های بعدی قوه ی رویش و تولید مثل خود را حفظ میکنند و میتوان ارقام مطلوب را از راه انتخاب جدا سازی و حفظ کرد.

انواع گرده افشانها:
1- گرده افشانی توسط باد

  بسیاری از گیاهان علفی، غلات و درختان جنگلی توسط باد گرده افشانی میشوند. این گیاهان معمولاً دارای گل های کوچک و یک جنسی و و گلبرگ های متعدد و پرگرده و گرده های سبک و خشک هستند که به راحتی توسط باد به گل های ماده منتقل میشوند. باد یکی از مهمترین گرده افشانها محسوب میشود. گرده افشانی توسط آب دانه ی گرده ی برخی از گیاهان آبزی شناور توسط جریان آب روی کلاله ی مادگی گل آبزی شناور دیگری منتقل میشود. گرده افشانی توسط پرندگان برخی از پرنده گان برای تغذیه از شهد گل ها به سراغ گیاهانی پر شهد و بسیار الوان میروند و لذا پرندگان به عنوان یکی از عوامل گرده افشانی گیاهان مطرح هستند.

2- گرده افشانی توسط انسان

انسان برای استحصال محصول بیشتر در خصوص بر خی از گیاهان از جمله درختان خرما و وانیل به این نتیجه رسیده اند که طبق یک برنامه مشخص عمل گرده افشانی را بصورت دستی انجام دهد تا از گرده افشانی کامل این گیاهان مطمئن شود.

3- گرده افشانی توسط حشرات


از عاملین گرده افشانی کننده ی فوق الذکر، به غیر از عامل باد بقیه از اهمیت چندانی برخوردار نبوده و 6 عامل دیگر معمولاً به صورت مکمل گرده افشان های اصلی یعنی باد و حشرات عمل میکنند. حشرات از جمله مهمترین عوامل گرده افشانی گیاهان محسوب میشوند که بدون آنها شمار بسیار زیادی از گیاهان گرده افشانی نخواهند شد. یا گرده افشانی بسیار ناقص و ناکار آمد خواهند داشت. در تمام راسته های حشرات، گونه های گرده افشان یافت میشود، ولی برخی از راسته های حشرات، واجد گونه های مهمتری از لحاظ گرده افشانی هستند که مهمترین آن راسته ها عبارتند از: بال غشاییان، بال پولکداران (پروانه ها – شب پرک ها) دوبالان، سخت بالان، جوربالان و بال ریشک داراند. گیاهانی که توسط حشرات گرده افشانی میشوند دارای گل های الوان بوده و گرده ی اندک و چسپنده ای تولید میکنند. از بین راسته های فوق الذکر، راسته ی بال غشاییان بیشترین اهمیت را در گرده افشانی دارند که در این راسته زنبور عسل مهمترین حشره ی گرده افشان محسوب میشود.
در راسته ی بال غشاییان، از لحاظ گرده افشانی، بالا خانواده های زنبور های گرده افشان شامل 9 خانواده ی مهم (کوله تیده، اوگزاییده، هالیکتیده، آندرنیده، ملیتیده، فیدلیده، مگاشیلیده، آنتوفوریده و آپیده است که از بین آنها خانواده ی آپیده که شامل گونه های مختلف زنبور عسل است، مهم ترین خانواده زنبور های گرده افشان محسوب می شود و در این خانواده، زنبور عسل معمولی Apis mellifera مهمترین نقش را در گرده افشانی شمار زیادی از گیاهان دارد.مگس ها:
مگس ها برای تغذیه از پارازیت های موجود در سطح نبات به نباتات میروند و این تغذیه که آنها بخاطرش در نباتات مختلف گردش میکنند سبب گرده افشانی میشود.

پروانه ها نیز نسبت علاقه به زیبایی گل ها نقش بارزی در گرده افشانی نباتات دارند:


منابع و مآخذ:- گرده افشانی، کتاب (به زبان انگلیسی)، سافت.
- نشریه ی علمی مؤسسه ی تحقیقات اصلاح و تهیه ی نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.
مرادی نژاد، فرید، جمهوری اسلامی ایران، انتشارات فرهنگ جامع، اصول باغبانی.